Diyabette Beslenme

• 11 yetişkinden 1’i . (415 milyon kişi)

• 2 yetişkinden 1’ine (%46,5) teşhis konulmamış yani hastalığını bilmiyor.

• Küresel sıhhat harcamalarının %12’si, bu hastalığa harcanıyor. (673 milyar ABD Doları)

• Bu hastalığa yakalananların dörtte üçü (%75) düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerde yaşıyor.

• 542,000 çocuk hasta.

• Her 6 saniyede 1 kişi bu hastalık hayatını kaybediyor. (hayatını kaybedenlerin sayısı 5 milyon)

Rakamlar biraz korkutucu değil mi!

Yukarda bahsedilen sayıların sebebi çağımızın en sinsi hastalığı ‘DİYABET’

Uluslararası Diyabet Federasyonu tarafından yapılan son araştırmalar gösteriyor ki % 8.3’ü yetişkin olmak üzere dünyada toplam 382 milyon diyabetli bulunuyor.25 yıldan daha az bir vakit zarfında ise bu sayının 592 milyona çıkacağı kestirim ediliyor. 175 milyon ise diyabetli olduğunu bilmiyor ve tekrar değerli bir kısmı de diyabetten kaynaklanan komplikasyonlar yaşıyor.Toplam diyabetli nüfusunun % 80 lik kısmı ise düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşıyor ve bu bölgelerdeki artış tasa veriyor.

Geçtiğimiz 15 yıl içinde, Türkiye’de diyabet hastalarının sayısı neredeyse üç katına çıkarak 1998’de 2,5 milyon şahıstan 2013’te yaklaşık 7 milyona yükselmiştir. Türkiye’de 1998 ve 2010 yıllarında gerçekleştirilen toplum-temelli iki diyabet çalışması yetişkin nüfusta bu devirde diyabetin yaklaşık %90 oranında arttığını ve artmaya devam ettiğini göstermektedir. Türkiye’de diyabet hastası sayısının çok yüksek olması nedeniyle, ülke Avrupa’daki diyabet yükünün neredeyse %13’ünü taşımaktadır. Bu istatistiklere ilaveten Türkiye’de yaklaşık 3,7 milyon bireyde de tip 2 diyabetin öncüsü olarak isimlendirilen bozulmuş glukoz toleransı (IGT) vardır . IDF öngörülerine nazaran diyabet hastası bireylerin sayısı 2035 yılı itibariyle yaklaşık 12 milyona ulaşacaktır                  

PEKİ NEDİR BU DİYABET

Diyabet, bedeninizde pankreas isimli salgı bezinin kâfi ölçüde insülin hormonu üretmemesi ya da ürettiği insülin hormonunun tesirli bir biçimde kullanılamaması durumu ile gelişen ve ömür uzunluğu süren bir hastalıktır. Sonuç olarak kişi, yediği besinlerden kana geçen şekeri yani glukozu kullanamaz ve böylelikle kan şekeri kıymeti yükselir.

Diyabet tedavisinin maksadı kan şekeri seviyenizi olağan hudutlar içerisinde tutarak, kısa yahut uzun devirde oluşabilecek sıhhat problemlerini önlemek ya da geciktirmektir.

PEKİ DİYABETTE BESLENME TEDAVİSİ NEDİR, DİYETİSYENİN ROLÜ NEDİR?

Beslenme tedavisi, prediyabetin, diyabetin ve diyabetle bağlı komplikasyonların önlenmesi ve tedavisinde, tedavinin vazgeçilmez bileşenidir. Amerikan Diyetisyenler Derneği ve ADA, tip 1 ve tip 2 diyabetlilerin tanıyı izleyen birinci bir ay içinde, GDM olgularının ise tanıyı izleyen birinci hafta içinde bir diyetisyene (mümkünse diyabet grubunda bulunan bir diyetisyene) sevk edilmesini önermektedir. Tıbbi beslenme tedavisi (TBT) eğitimi başlangıçta 3-6 ay içinde tamamlanan, her biri 45-90 dakika süren 3-4 viziti kapsar ve ömür üslubu değişikliklerinin desteklenmesi ve tedavinin kıymetlendirilmesi için yıllık en az bir görüşme ile devam eder.

TBT, dört temel uygulama basamağından oluşmaktadır:

1. Genel değerlendirme

Diyabetli bireye verilecek teklifler için birinci planda diyabet tipi, komplikasyon varlığı, kan glukoz denetimini sağlama durumu, antropometrik ölçümler, laboratuvar bulguları, verilen tıbbi tedavi, 24 saatlik yahut üç günlük besin tüketimi, beslenme alışkanlıkları, fizikî aktivite seviyesi, öbür hastalıkların varlığı ve tedavisi, beslenme davranışında yapması gerekecek olası değişikliklere hazır olma durumu, motivasyonu vb. parametreler kişisel olarak kıymetlendirilir ve kayıt edilir.

2. Beslenme tanısı koyma ve amaç saptama

Değerlendirme basamağı sonucunda beslenme tanısı belirlenir, beslenme davranışı ile bağlı mevcut meseleler saptanır. Beslenme tanısı ihtiyaca uygun olmayan karbonhidrat (KH) alımı, yağ alımının ihtiyaç seviyelerinden fazla olması, öğünden öğüne değişen KH alımı, glisemik indeksi yüksek besinlerin tüketim sıklığının fazlalığı vb. biçiminde belirlenir.

Tedavi maksadı bireyden bireye değişir. Kimi bireyler için maksat kan glukoz denetimini sağlamak iken bir diğeri için kan lipid profili denetimini sağlamak bir diğeri için ise beden yükünün denetimini sağlamak olabilir. Beslenme teşhisine ve ferdî tedavi maksatlarına yönelik ulaşılabilir ve uygulanabilir maksatlar ve spesifik davranışlar diyetisyen ve diyabetli birey tarafından birlikte belirlenir.

3. Beslenme müdahalesi

Beslenme öz idare eğitimi Tedavinin en değerli kısmını oluşturan beslenme müdahalesi bireyin beslenme davranışını değiştirmesine odaklıdır. Bireye uygun öğün planlama tekniği (beslenme piramidi, tabak modeli, değişim listeleri, KH sayımı) belirlenir. Sunulan teklifler prediyabetli yahut diyabetlinin, kişisel ihtiyaçlarına, beslenme alışkanlıklarına, hayat usulüne, gerekli değişiklikleri yapabilme yeteneğine ve değişime istekli olmasına uygun olmalıdır. Uygulamaların değerlendirilmesinde beslenme tanısı ve tanıya yönelik tedavi gayesi değişebilir. Teşhis ve tedavi maksadına uygun beslenme müdahalesi içeriğine karar verilerek gerekli teklifler ile birlikte beslenme öz idare eğitimi verilir ve gayeye ulaşım izlenir.

Beslenme öz idare eğitimi, saptanan gayeye ulaşmayı kolaylaştıracak, öğün planlama sisteminin uygulanmasını destekleyecek, diyabet ve beslenme tedavisi konusunda bilgi ve uygulama hüneri kazandıracak içerikte olmalıdır.  

4. Tedavinin kıymetlendirilmesi

Uygulamaların, ahengin ve klinik sonuçların kıymetlendirilmesi, mevcut meselelerin saptanması ve tahliline odaklanılması gereklidir. Besin tüketimi ile açlık ve tokluk kan glukozu izlem sonuçları bu evrede birlikte kıymetlendirilir. Tıbbi tedavide mevcut değişikliklere nazaran gerekirse öğün vakti ve öğün içeriği yine planlanır.

Uygulamaların değerlendirilmesinde beslenme tanısı ve tanıya yönelik tedavi maksadı değişebilir. Teşhis ve tedavi maksadına uygun beslenme müdahalesi içeriğine karar verilerek gerekli teklifler ile birlikte beslenme öz idare eğitimi verilir ve amaca ulaşım izlenir.

DİYABETİN ÖNLENMESİNDE VE TEDAVİSİNDE TIBBİ BESLENME TEDAVİSİNİN  AMAÇLARI

1. Bireye has sağlıklı beslenme alışkanlıklarının oluşmasını sağlayarak ve uygulamaları destekleyerek;

Kan glukoz seviyelerinde,

Kardiyovasküler hastalıklar riskini azaltacak lipid profilinde,  

Vücut tartısında kişiselleştirilmiş amaçları sağlamak ve korumak.

2.  Besin öğesi alımını ömür biçimine uygun halde modifiye ederek diyabetin kronik komplikasyonlarını önlemek yahut komplikasyonların gelişme oranını azaltmak,

3.  Bireyin ferdî ve kültürel tercihlerini ve değişime istekliliğini dikkate alarak beslenme ihtiyaçlarını belirlemek,

4.  Besin seçiminde bilimsel delillerle desteklenmiş sınırlamaları yaparken yemek yemenin zevkini sağlamak,

5.  Tip 1 diyabetli gençler, tip 2 diyabetli gençler, diyabetli hamile yahut emziren bayanlar ve yetişkinler için ömrün değişik devirlerinde gerekli besin ihtiyaçlarını karşılamak,

6.  İnsülin yahut insülin salgılatıcı ilaç kullananlarda akut hastalıklar sırasında diyabet tedavisi, hipogliseminin tedavisi ve önlenmesi ile birlikte antrenman konusunda kendi kendini yönetme eğitimini sağlamaktır.

TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ ÖNERİLERİ

1. Kilolu ve insüline dirençli obez bireylerde %5 civarındaki kilo kaybı bile insülin direncini azaltır. Bu nedenle, diyabet riski olan kilolu yahut obez bireylere kilo kaybı önerilir.

2. Günlük KH alımını 130 g’ın altında tutan düşük KH içeren diyetler önerilmez. Düşük KH’li diyetler, düşük yağlı diyetlerle emsal kilo kaybı sağlar, lakin LDL-kolesterol seviyelerini yükseltir. Düşük KH’li diyetlerin kısa müddetli olan olumlu tesirleri uzun vadede korunamamaktadır.

3. Vücut tartısının azaltılmasında ilaç tedavisi, hayat stili değişikliği ile fizikî aktivite kombine edildiğinde %5-10 oranında tartı kaybı sağlanabilir.

4. Tip 2 diyabet tarafından yüksek riskli bireylerde, %7 tartı kaybı sağlayacak, haftada 150 dk nizamlı fizikî aktivite ile birlikte yağ ve güç alımını azaltacak formda ömür stili değişliklerini sağlamayı hedefleyen yapısallaştırılmış programlarla diyabet gelişme riski azaltılabilir.

5. Tip 2 diyabet istikametinden yüksek riskli bireyler, her 1000 kcal için 14 g diyet lifi tüketimi sağlamaları ve tahıl alımının yarısını tam taneli tahıllardan karşılamaları konusunda desteklenmelidir.

6. Düşük glisemik yüklü diyetlerin diyabet riskini azalttığına dair kâfi bilgi yoktur. Lakin, liften ve öbür kıymetli besin öğelerinden güçlü düşük glisemik indeksli besinlerin tüketimi önerilebilir.

DİYABETİN ÖNLENMESİ İÇİN ÖNERİLER

Tip 2 diyabet tarafından yüksek riskli bireylerde, %7 tartı kaybı sağlayacak, haftada 150 dk tertipli fizikî aktivite ile birlikte yağ ve güç alımını azaltacak formda hayat biçimi değişliklerini sağlamayı hedefleyen yapısallaştırılmış programlarla diyabet gelişme riski azaltılabilir.

Tip 2 diyabet istikametinden yüksek riskli bireyler, her 1000 kcal için 14 g diyet lifi tüketimi sağlamaları ve tahıl alımının yarısını tam taneli tahıllardan karşılamaları konusunda desteklenmelidir.

Tip 2 diyabet tarafından yüksek riskli bireylere, şeker ile tatlandırılmış içecek tüketimini sonlandırmaları için gerekli eğitim verilmelidir.

Düşük glisemik yüklü diyetlerin diyabet riskini azalttığına dair kâfi data yoktur. Lakin, liften ve öteki değerli besin öğelerinden güçlü düşük glisemik indeksli besinlerin tüketimi önerilebilir.

Bazı gözlemsel çalışmalar, az ölçüdeki alkol alımının tip 2 diyabet riskini azaltabileceğini bildirse de klinik datalar, diyabet riski olan bireylere alkol tüketiminin önerilmesini desteklememektedir.

Tip 1 diyabetin önlenmesi ile bağlı rastgele bir beslenme önerisi yoktur. Kohort çalışmalarında anne sütü ile beslenen çocuklarda tip 1 diyabet insidensinin daha düşük olduğu gösterilmiştir.

Gençlerde tip 2 diyabetin önlenmesi ile bağlantılı spesifik teklif olmamakla birlikte, olağan büyüme ve gelişmeyi sağlayacak ve koruyacak beslenme teklifleri ile yetişkinler için tesirli olduğu gösterilen yaklaşımlar uygulanabilir.