Dünya’da en çok teşhis konulan kanserler akciğer (%13,0), göğüs (%11,9) ve kolon (%9,7) iken kanserden ölümlerin ise en çok akciğer (%19,4), karaciğer (%9,1) ve mideden (%8,8) gerçekleştiği belirtilmiştir.
Uluslararası Kanser Ajansı bilhassa göğüs kanserindeki artışa dikkat çekmiştir. Bayanlarda göğüs kanser insidansının bir evvelki kestirimlere nazaran %20, göğüs kanserinden ölümlerin ise %14 arttığını belirtmiştir. Göğüs kanseri bayan kanserleri içinde en fazla görülen ve en fazla mevte neden olan kanserdir. Dünyada kanser olan her 4 bayandan biri göğüs kanseridir. Memleketler arası Kanser Ajansı Lideri Dr Wild göğüs kanserinin bilhassa ömür şartlarındaki değişiminden kaynaklandığını söz etmiştir. Göğüs kanseri insidansı gelişmiş ülkelerde gelişmekte olan ülkelere nazaran daha yüksek, göğüs kanserinden mevt ise gelişmiş ülkelerde gelişmekte olan ülkelere nazaran daha düşüktür. Dr. Wild, bu durumun az gelişmiş ülkelerde yaşayan bayanların göğüs kanseri teşhis, tarama ve tedavi hizmetlerine ulaşmaktaki kasvetten kaynaklandığını belirtmiştir. Bu yüzden, bilhassa az gelişmiş ülkelerde göğüs kanserinin erken teşhis, tarama ve tedavisine yönelik uğraşların arttırılması gerekliliği üzerinde durmuştur.
Kanser, dünyada ve ülkemizde sıhhati tehdit eden değerli sıhhat sıkıntılarından biri olup, mevte yol açan hastalıklar ortasında, dünyanın birçok ülkesinde ve Türkiye’de kalp-damar hastalıklarından sonra ikinci sırada yer almaktadır. 2012 yılında ABD’de ortalama yeni kanserli hasta sayısı 1.683.910 kişi olarak saptanmıştır. Türkiye’deki durum incelendiğinde ise T.C. Sıhhat Bakanlığı bilgilerine nazaran 2000-2006 yılları ortasında 396 bin kanser olgusu bulunmuştur. Her yıl ortalama 140 bin kişi kanserden ölmekte, 150 bin bireye ise yeni kanser tanısı konmaktadır. Önümüzdeki 20 yılda bu oranın 500 bine çıkacağı iddia edilmektedir. 2022 yılında beklenen kanserli hasta popülasyonunun 18 milyona, 2030 yılında ise 22 milyona ulaşacağı varsayım edilmektedir.
Kanser hastalarının % 40’ında tanı-tedavi sırasında beslenme yetersizliği gelişir.
Kanser hastalarının %20’den fazlası, primer hastalıklardan çok nutrisyonel komplikasyonlardan ölmektedir.(Çehreli, 2004)(Oncology textbook, 2008, Cancer Pract 1994;2:123-31). Yapılan bir araştırmada Vigano ve ark.(2007) çalışmasında kanser hastalarının 6 haftada 8.1 kg.dan fazla kilo kaybettiklerini belirtmiştir.
Kanser ve kanser tedavilerinin besin öğelerinin tüketimi, sindirimi, emilimi, metabolize edilme süreçlerinin tümünde olumsuz tesirlere neden olduğu bilinmektedir.(Baron ve Pencharz, 2007)
Özellikle baş boyun kanserli hastalarda oluşan ağız içi lezyonlar oral besin alımını tesirler.
Onkoloji hastaları teşhis anında nutrisyonel istikametten değerlendirilmeli, gerekli görülen hastalara beslenme dayanağı başlanmalı ve nizamlı aralıklarla izlenmelidir.
Beslenme durumu değerlendirildiğinde, hafif-orta derecede malnütrisyonu olan ve az da olsa oral besin alabilen hastalada oral besin alımının protein güç açısından zenginleştirilmesi gereklidir.
Oral beslenme hastanın fizyolojik, ruhsal ve toplumsal açıdan kendini uygun hissetmesini sağlar.
Oral yoldan alması gereken besinlerin %60’ından azını alabilen hastalar için kullanıma hazır oral beslenme solüsyonları önerilebilir.
Beslenme bozukluğu; tümöre, tedaviye, tedavinin yan tesirlerine, metabolik duruma bağlı olarak gelişir.
Beslenme takviyesinde maksat;
Hastanın olan kilosunu korumak
Genel durumun bozulmasını önlemek
Malnutrisyon gelişmesini önlemektir.
Kanserli hastadaki semptomlar; anoreksi, bulantı-kusma, diyare, disfaji,mukozit, konstipasyon, ağrı, tat almada azalma, tat almada değişiklik, yetersiz sıvı alımı, beslenme bozukluğu, kas ve kilo kaybı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kanser hastalarının beslenme durumlarını değerlendirirken; kemoterapi, radyoterapi, kişinin ruhsal durumu, kültürel faktörler, sosyoekonomik seviyesi, eşlik eden hastalıklar(örn: diabet), kullanılan ilaçlar(örn: antibiyotikler, antidepresanlar, analjezikler), alkol tüketimi göz önüna alınmalıdır.
Anamnez alma, hastanın yeme formu ve alışkanlıkları, erken doyma hissi üzere şikayetleri, çeşitli vitamin ve bitkilerin uygunsuz kullanımı, fizik muayene, antropometrik ölçüm ve laboratuar bulguları göz önünde bulundurulmalıdır.
Beslenme değerlendirilmesinde bakılması gereken antropometrik ölçümler;
Boy
Kilo
Yaşa nazaran beden ağırlığı
Yaşa nazaran uzunluk uzunluğu
Boya nazaran ağırlık
Orta kol çevresi
Deri altı kalınlığı
Vücut kütle indeksi(VKİ)
Bazı besin unsurlarının hastadaki immün cevabı uyardığı tespit edilmiştir. Bu hususların diyete eklenmesi enfeksiyona karşı verilen cevabı güçlendirebilir.
Arjinin, makrofajların bakterisidal aktivitesini ve vazodilatasyonu arttırır. T-hücre proliferasyonunu stimüle eder, nitrojen istikrarını modüle ederek protein sentezini düzenler.
Omega-3 yağ asitlerinin immün karşılığı indüklediği gösterilmiştir.
Glutamin barsaklardan protein kaybını, bakteri geçisini maniler, fagositozu arttırır.
KANSER HASTALARINDA BESLENME NEDEN DEĞERLİDİR?
Enfeksiyonlara karşı muhafazayı,
Yara uygunlaşmasını,
Kas ve organ bozulmasını önler,
Vücuttaki vitamin ve minerallerin tükenmesini önler,
Kanser tedavisine karşı direnmeyi sağlar,
Malnütrisyonu önler,
Mental disfonksiyonlarının azalmasını sağlar.
Kanser tedavisi sürecinde beslenme teklifleri;
Yeterli ve istikrarlı beslenilmelidir.
İdeal beden tartısı korunmalıdır.
Yağ ve şeker tüketimi azaltılmalıdır.
Yağlı etlerden ve sakatatlardan mümkün hayli uzak durulmalıdır.
Yiyeceklerde pişirme sistemi olarak kızartma tercih edilmemeli, bunun yerinefırında,buğulama,haşlama pişirme yolları tercih edilmelidir.
Aşırı tuz tüketiminden, turşu, salamura üzere fazla tuzlu yiyeceklerden uzak durulmalıdır.
Kanser önleyici hususlardan sebze-meyveler günde 5 porsiyon kadar tüketilmelidir.
Ateşe direkt temas eden, çok yüksek sıcaklıkta pişirilen ve tütsülenmiş besinler tüketilmemelidir.
Haftada en az 2 porsiyon kurubaklagil tüketilmelidir.
Selenyum, ve E vitamininden güçlü, kanserden gözetici olan posalı besinlerin(kepek ekmeği,tam buğday ekmeği,bulgur,yarma) tüketilmesine ihtimam gösterilmelidir.
YEMEK HAZIRLAMADA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR;
Eller yıkanmalı,
Eller saç, ağız ve buruna dokundurulmamalı,
Eldeki takılar çıkarılmalı,
Yemek hazırlarken bone ve maske takılmalı,
Yemek pişirmede ve serviste çelik, porselen ve cam eserler tercih edilmeli,
Yemekler düdüklü tencerede yahut fırınlama prosedürüyle pişirilmeli,
Yemekler 70 C de en az iki dakika da pişirilmeli
Bol su ile yıkanmış, sağlam, kalın kabuklu meyve ve sebzeler tercih edilmeli
Gıdalar 1 ölçek sirke yahut limon suyu 9 ölçek su içinde yarım saat bekletilmeli,
Kızartma yağı bir kereye mahsus kullanılmalı ve kızartma metodu yapılmış yiyecekler tüketilmemeli,
Yeşillik ve çilek üzere soyulmadan tüketilen meyve ve sebzeler tüketilmemeli,
Meyve suyu ve süt UHT sisteminde steril(pastörize) olmalı,
Odun ve kömür ateşinde pişmiş besinler tüketilmemeli,
Mideyi yormamak için az ve sık aralıklarla beslenilmeli,
İyi pişmiş ve bekletilmemiş taze yemekler tüketilmeli,
Katı ve düzgün pişirilmiş yumurta ve yumurtalı besinler tüketilmeli,
Pişmemiş ve az pişmiş yumurta içeren krema, mayonez üzere besinlerden uzak durulmalı,
Besinlerin etiketlerini okumalı, son kullanma tarihi geçmiş/beklemiş/küflenmiş besinler tüketilmemeli,
Lokanta ve açık yerlerde satılan yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalı,
Baharatlı ve acı besinlerden uzak durulmalı,
Salamura ürünler(turşu,peynir,salamura yaprak gibi) tüketilmemeli,
Tek kullanımlık bardak/şişe tüketilmeli,
Kola ve gibisi asitli besinler tüketilmemeli,
Alkol ve kafein içeren içecekler tüketilmemeli,
Kabuklu kuruyemişler tüketilmemeli,
Besinler çok sıcak ve çok soğuk tüketilmemeli,
Çiğ et , balık üzere deniz eserleri tüketilmemeli,
Taze peynir/küflü peynir tüketilmemeli,
Konserve besinlerden kaçınılmalı,
Yemeklerden sonra dinlenilmeli çabucak yatılmamalı,
Siklosporin/Takrolimus tedavisinde greyfurt tüketilmemeli,
Dondurulmuş yiyecekler buzdolabında çözülmeli,
Erken TEŞHİS hayat kurtarır.
Çünkü sıhhatiniz herşeyden kıymetlidir..