Ergenlik periyodu, çocuğun fizikî, biyokimyasal, ruhsal ve toplumsal istikametten kıymetli değişiklik
gösterdiği bir periyottur.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) 10-19 yaş kümesini ergen (adölesan) olarak tanımlamaktadır.
Ergenlik devrinde süratli büyüme ve gelişme ile birlikte güç gereksinimi da artmıştır. Bunun yanında
hareketsizlik, sosyal-çevresel faktörler, yanlış beslenme alışkanlıkları ve ruhsal yapıya bağlı
olarak gelişen obezite değerli bir sorundur. Bireylerin yetişkinlikte sağlıklı bir yaşam
sürdürülmesi çocuklukta ve gençlikte sistemli bir beslenme alışkanlığı geliştirebilmesi ile
mümkündür. Çocuk ve gençlik devrinde ortaya çıkan obezite, gelecekte bu bireylerde birçok
sağlık probleminin ortaya çıkmasına neden olacağı düşünülmektedir. Çalışmalara nazaran bu
bireylerin ileride yaklaşık % 30’unun obez yetişkinler olabileceği rapor edilmektedir.
Besin seçimlerini ve yeme davranışlarını etkileyen en temel faktörler nelerdir?
Ergenlik periyodunda besin seçimlerini ve yeme davranışlarını etkileyen çeşitli ferdi ve çevresel
faktörler bulunmaktadır. Kişisel özellikler ortasında ergenlerin genel davranışları, inançları, bilgi
düzeyleri, kendi kendine kâfi olma durumları, beden imajları ile besin ve lezzet tercihleri gibi
psikososyal faktörler bulunmaktadır. Bunlara ek olarak açlık üzere biyolojik faktörler de yeme
davranışlarını etkilemektedir. Ana ve orta öğün tüketim alışkanlığı, yük denetimi, zayıflama
diyetlerinin uygulanması üzere davranışsal faktörler, ayrıyeten para, vakit problemi üzere ömür formu ile
ilgili faktörler yeme davranışlarını etkilemektedir.
Ergenlik periyodundaki bireyler yalnızca fizikî olarak değil, bilişsel ve psikososyal istikametten de
gelişimlerini sürdürmektedirler ve kimlik arayışı içindedir, bağımsız olmaya, kabul görmeye
çabalar ve dış görünüşleri ile fazla ilgilidirler. Sistemsiz öğün ve öğün ortalarında atıştırma , ev
dışında fast-food şekli biçimi, beslenme alışkanlıklarının tipik özelliklerindendir. Bu alışkanlıkları
genellikle aile, akranlar ve medyayı kapsayan birçok etmen etkilemektedir. Kimi araştırmalar
ergenlerin %90’dan fazlasının öğünler ortasında bir şeyler yediklerini göstermiştir. Bu orta öğünde
çoğunlukla kalorisi yüksek, besleyici bedeli düşük, yağ, ve sodyumu fazla “Junk foods “ olarak
isimlendirilen yiyeceklerin tüketildiği, meyve suyu, meyve, süt, peynir ve zerzevat üzere besinleri
alanların oranının lakin %40 dolaylarında olduğu belirtilmektedir.
Ergen bireylerin yeme davranışlarını, besin tüketimlerini ve beslenme alışkanlıklarını etkileyen
birçok çevresel faktör bulunmaktadır ve en başında aile gelmektedir.
Aile sofrasında yemek yeme ve sofrada yenilen öğünlerin içerikleri, konutta bulunan besinlerin
çeşidi, meskende hazır ve taze besinlerin bulunabilirliği, dışarda yemek yeme sıklığı, anne ve babanın
besin tüketimleri ile anne ve babanın beslenmeye karşı tavır ve davranışları ergenlerin beslenme
alışkanlıklarını etkilemektedir. Ailelerin çocukları belli besinleri yemeye zorlamaları, bazı
besinlere karşı getirdikleri kısıtlamalar, örnek ve model olma durumları da çocuklarının beslenme
alışkanlıkları ve beden yüklerini değiştirmektedir.
Ergenlerin ve ailelerinin besin seçimleri ortasındaki bağlantı ile ergenler ve arkadaş çevreleri
arasındaki alaka karşılaştırıldığında ailelerinin tesirinin daha yüksek olduğu belirlenmesine
rağmen, orta öğünler ve atıştırmalık besin seçimlerinde arkadaş tesiri daha değerli bir faktör olarak
göze çarpmaktadır. Arkadaşlar ile vakit geçirme, toplumsal öğrenme, gözlemleme, taklit etme,
örnek alma üzere davranışlar besin seçimlerindeki farklılıklarda değerli tesire sahiptir. Grup
içerisinde emsal besinlerin tercih edildiği ve ergenlerin birbirlerini değerli derecede etkilediği
görülmektedir. Bunlardan farklı olarak besinlerin tüketilen ölçüleri da birbirlerini etkilemekte
örneğin çok kilolu ergen bireylerin çok kilolu arkadaşları ile olağan yükte olan arkadaşları ile
beraber yediklerine nazaran, daha fazla ölçüde yemek yedikleri gözlemlenmiştir.
Anne ve babası obez olan çocuklarda obezite riski daha yüksektir ve genetik yüklülüğün %25-40
arasında değiştiği belirtilmektedir. Obeziteyle bağlı olduğu düşünülen kimi kromozomları araştıran
çalışmalar mevcuttur. Obezite gelişiminde genetiğin tesiri kadar bir faktörde anne karnıdır.
Yaşamda birinci karşılaşılan etraf uterustur, Gebelik sırasında yeme merkezi ve yağ dokusu
6.-9.ayda oluşur ve annenin çok yahut az beslenmesi bebeğin ileriki hayatında obez olmasını
etkiler, Tıpkı halde annenin diyabetik olması yahut hiperinsülinemi de bebeğin ileriki hayatında
obeziteye neden olabilir. Doğumdan sonra, anne sütü ile beslenme pek çok açıdan koruyucu
olduğu üzere obezite gelişmesi tarafından de kollayıcıdır.
Öneriler
Besleyici pahası düşük, yüksek güçlü, fazla yağlı ve tuz içeren yiyecekler yerine, meskende hazırlanan
çiğ zerzevat, salata, yoğurt, sütlü tatlıları tercih etmelidirler. Fast food restoranlara ortada bir
gidilecekse; sağlıklı menü seçimlerine (örneğin; hamburger beraberinde ayran, salata yahut meyve
suyu yeterli bir seçimdir) yönlendirilmelidir.
Dışarıda yüksek yağlı yiyecek tüketmiş ise, meskende az yağlı yiyecekleri tercih etmelidirler.
Yiyecek alışverişi, menü planlama, yemek hazırlama ve pişirme bahislerinde gençlerden yardım
istenebilir,
Ev dışında yedikleri yiyeceklerin seçimi için teklif getirilebilir. Bu yolla kilo denetimi yolu da
öğretilmiş olur.
Sağlıklı hayat usulü için tertipli idman, düşük yağlı yiyecek, zerzevat meyve tüketimini artırma,
sigara içmeme, alkol kullanmama bahislerinde bireyler bilinçlendirilmelidir.
Eğer beden yükü ile ilgili sorun varsa eleştirmeden, ömür biçimini değiştirmesine yardımcı olmalı
ve bir diyetisyenden yardım istemelidir.
Aile bireyleri de meskende sağlıklı yiyecekler bulundurmaya ihtimam göstermelidir.
Genç kızlar daha fit bir bedene sahip olma güdüsüyle birden fazla sefer kusurlu diyet yapmakta, bunun
sonucunda yeme davranışı bozuklukları gelişebilmektedir. Erkekler ise antrenman yapmaya, vücut
geliştirmeye ehemmiyet vermektedir. Bunun için de proteinden güçlü beslenmeye çalışmaktadırlar.
Oysa ki fazla protein tüketimi gerekli değildir.
Daha sağlıklı bir ömür için fizikî aktiviteni artırmalıdır. Ergenlerde aktivite kendini enerjik
hissetme, itimat, uygun bir görünüm, okul başarısı, ömür uzunluğu gerçek bir alışkanlık kazanma, kronik
hastalık risklerini azaltmak için değerlidir.
16 yaşa kadar haftada 3 yahut daha fazla 20-25 dakika antrenman, 16 yaş üzerindekilere 30
dakika/her gün antrenman yahut 3-5 sefer, 30-60 dakika aerobik idman önerilebilir.
