Alkol, sigara, kokain vs. rastgele bir unsura bağımlılık üzere, karbonhidrat
bağımlılığı da bilinen belirtilerle insanın karşısına çıkar. Karbonhidrat
bağımlılığı kriterleri:
Öğlenden sonra ya da gece, haftada en az dört kere tatlı yahut nişastalı
yiyecekleri aşerme ve yeme,
Haftada en az dört defa bu besinleri yedikten sonra rahatlayan disfori
ile birlikte meydana gelen karbonhidrat aşerme,
(Karbonhidrat/protein oranı 6:1’den büyük olan besinler, karbonhidratlı gıdalar
olarak belirlenmiştir. )
Yapılan Çalışmalar
Laboratuvar fareleri üzerinde yapılan bir deneyde % 25 oranında şeker içeren
bir diyetle beslenmeye alıştırılan fareler, şeker diyetten çıkarıldıktan sonra
madde bağımlılarının gösterdikleri belirtileri göstermeye başladıkları
görülmüştür. Ayrıyeten, su-kokain ve şeker ile tanıştırılan farelerin % 94 ‘ünün
şekeri tercih ettiği görüldü.
Başka bir küme deney hayvanlarında ise şeker ve yağa sınırsız erişimleri
olduğunda obez oldukları görüldü. Florida’da Scripps Araştırma Enstitüsü bilim
adamları, kafeterya diyetine devam eden hayvanları elektrik şok ile tehdit
ettiğinde bile yemeye devam ettikleri görüldü.
Sıçanlarda oluşturulan tüm beyin aktivitesinin modülasyonu araştırmak için
farklı yağ / karbonhidrat içeriği ve yapılan manyetik rezonans görüntüleme
(mrg) ölçümleri ile besinlerin alımını araştırmak için davranışsal tercih testleri
yapılmıştır. Patates cips ve istenildiği kadar atık besin alan sıçanların beyin
ödül sistemi, öteki devrelerin modülasyonu ile ilişkilendirilmiştir.
Optimal karbonhidrat/yağ oranının, tok sıçanlarda besin alımını tetiklediği
görülmüştür. Patates cipsi üzere izokalorik yağ / karbonhidrat karışımı,
sıçanlarda beynin ödül/bağımlılık devrelerini etkilemiş fakat atık gıdanın
kendisiyle karşılaştırıldığında modül alanlarda bu etkileşim daha düşük
bulunmuştur. Tokluk ötesinde besin alımını tetiklemek için faktörlerin, non-
homeostatik ödül sistemi-2’nin yolları, farklı sinyaller üzerinden tokluk ve
hükmedici homeostatik güç istikrarı ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir.
İstediği kadar beslenen sıçanlarin beyin ödül sistemi aktivitesinde patates cips
güçlü modülatör olduğu görülmüştür.
Beyin bölgelerinin farklı aktivasyonu besin alımı, tokluk, uyku ve lokomotor
aktiviteyi kıymetli ölçüde düzenlemektedir. Davranışsal araştırmalar, patates
cipsi mevcut iken güç alımı ve beslenme ile bağlı lokomotor aktivitenin
yüksek olduğunu teyit etmektedir. İlgili beyin devresi güçlü sınırlamadan
sonra, bilhassa çok lezzetli besin alımıyla güçlü aktive olmuştur. Genel olarak,
son derece lezzetli yiyecek yüksek kalorili ve / yahut yağ ve / veya
karbonhidrat bakımından zengindir. Bu nedenle tokluk ötesinde yüksek
kalorili besin alımının obezitede kritik faktör olabileceği öne sürülmüştür.
Son vakitlerde davranışsal çalışmalarda atıştırmalık besinlerin lezzetinde ana
faktörün yağlar ve karbonhidratlar olduğu açığa vurulmuştur. Ayrıyeten, patates
cipsinin güç içeriği yüklü olarak (% 94) yağ ve karbonhidrat olduğu
belirlenmiştir. Bu nedenle patates cipsin güç içeriğiyle, hedonik hiperfaji için
itici güç olduğu kabul edilebilmektedir.
Princeton Üniversitesi’nde Bart Hoebel da şekerde uyuşturucuya benzer
yanıtlar saptamıştır. Yüksek dozda şeker verilen deney hayvanlarında şeker
kesildikten sonra anksiyete, titreme ve titreyen dişler üzere klasik yoksunluk
belirtileri görüldü. Bununla ilgili olarak şekerin beyinde yaptığı değişiklikler ile
bu bağımlılığın gelecek jenerasyonlara aktarılabileceği tarafındaki datalar giderek
güçlenmektedir.
Rockefeller ‘dan Leibowitz, yüksek yağlı diyetle gebe fareler beslendiğinde,
beyinlerindeki çok iştahla alakalı kısım olan hipotalamustaki nörolojik
değişikliklerin yavrulara aktarıldığını kanıtlamıştır. Journal Endokrinoloji
dergisinde 2010 yılında, Pennsylvania Tıp Üniversitesi bilim adamları,
hamileliği boyunca yüksek abur cubur besin ile beslenen farelerin yavrularının
beyin ödül düzeneğinde değişiklikler buldu ve bunun yalnızca yağ ve rafine
şeker için olduğu saptandı. Sıçanların kafesteki hayatı düşünüldüğünde
bağımlılık sistemi, insanlarda daha zordur. Bununla birlikte, bazı
deneylerde obez kişinilerin beyin görüntüleme taramaları ile bağımlıların
beyin taramaları benzeri bulunmuştur.
Nora Volkow ve grubu Brookhaven Ulusal Laboratuvarı’nda 10 obez gönüllünün
beyin ödül düzeneği içine yerleştirdiği PET taramalarıyla bu çalışmayı
2000lerde yapmıştır. Bu obez insanların beyinleri olağan kilolu
insanlarınkinden daha farklı görünmüştür. Bilhassa obez insanlarda
uyuşturucu bağımlılığı ve ödül merkezi ile ilgili beyin kimyasalları, dopamin
reseptörleri olmadığı saptanmıştır. Dopamin reseptörlerinin bağımlılık, ödül
motivasyonu ve haz duygusu ile bağlı olduğu bilinmektedir. Beyinde
dopamin sinyalizasyonu için iki yaygın kanal, D1 ve D2 reseptörleridir. D1
reseptörleri muhakkak spesifik davranışları motive ederken D2 reseptörleri bu
davranışları inhibe eder. Şayet D2 reseptörlerinin eksikliği kelam konusu ise
spesifik davranışları durdurmak mümkün olmayacaktır. Örneğin çok yeme
gibi. D2 reseptörünün bu eksikliği yeme hazzı daha az hissedieceği için daha
büyük ölçülerde yemek yeme muhtaçlığı hissedildiğinden çok yeme
davranışına sebep olmaktadır.
Bazı bilim adamlarına nazaran de beyin temas sistemine nazaran uyuşturucu
bağımlılığının birinci adımı yüksek kalorili besinlerle çok beslenmek olabilir.
Zigman’a nazaran ”Milkshake içtiğim vakit kendimi güzel hissediyorum” denmesini
sağlayan nöronlar ,uyuşturu bağımlılılarının uyuşturucu kullandıkları zaman
hissettikleri nöronlarla tıpkı yapıdadır. Ekim ayında, Nörobilim Derneği
toplantısında, hayvanlarda çok yeme önlemeye çalışmak için baklofen
(bağımlılık azaltıcı) ve naltrekson (bloke eden opiatlar) iki ilaç tedavisi
tanımlanmıştır. İlaçların enjeksiyonundan sonra sıçanlarda çok yeme
eyleminde azalma olduğu görülmüş ve bu ilaçların ikili kombinasyonunda, tek
başlarında kullanılmasından daha tesirli randıman alındığı saptanmıştır.
Karbonhidrat bağımlılığı üzerine yapılan bu kadar araştırma olması hala dünya
çapında kabul gördüğü manasına gelmemektedir. İnsan beyninin evrimi
boyunca hayatta kalmak için yağlı ve rafine şekerli besinlere karşı çekiciliği
olduğu konusunda bir uyuşmazlık yaşanmamaktadır.
Direkt olarak uyuşturucu bağımlılığındaki üzere bir sistemle çalışması
konusunda kuşkular bulunmaktadır. Lakin bu bağlamda besin bağımlılığını göz
ardı etmek değil bu mevzuda yapılması gereken daha çok ileriye dönük bilimsel
araştırma yapmaktır.
