Halk ortasında şeker hastalığı olarak bilinen diyabet, pankreastan doğuştan insülin salgılanmaması ve ya vakit içinde insülinin yetersiz salgılanması sonucu kanda şeker ölçüsünün yükselmesiyle karakterize bir metabolik hastalıktır. Diyabet 2 çeşide ayrılır :
Tip I Diyabet ; çocukluk ve gençlik çağında ortaya çıkar ve katiyen insülin iğnesi ve diyet ile tedavi edilir.
Tip II Diyabet ; daha çok yaşlılıkta ortaya çıkar, başka ismi da yaşlılık şekeridir. Diyet tedavisi ve şeker hapları ile tedavi edilir. Çok ilerleyen olaylarda insülin iğnesi de kullanılır.
Her iki tip diyabette de kesinlikle beslenme tedavisi kuraldır. Emel ; kandaki şekerin açlıkta 100 mg/dl‘nin altında, toklukta ise 120 mg/ dl’ nin altında olmasını sağlamaktır.
Tip II Diyabette en değerli risk faktörü kişinin yanlış beslenmesidir. Uzun mühlet aç kalıp ( 5 saatten uzun ) birden ağır bir formda yemek yemek, tatlı ve hamurişi üzere karbonhidrattan güçlü, bilhassa de kolay karbonhidratlardan yüksek beslenmek yanlış bir beslenme halidir. Ve diyabet için taban oluşturur.
Yoğun kolay karbonhidrat dediğimiz sofra şekeri ve beyaz undan yapılan besinlerin tüketilmesi ile kana bir anda geçen yüksek ölçüde glikoza, salgılanan insülin kâfi gelmez. Uzun mühlet aç kalınca pankreasın uzun aralıklarla insülin salgılaması yapması çalışmasını yavaşlatır. Birden yüksek ölçüde glikoz kana geçtiğinde yavaşlamış pankreas insülin salınımını kâfi ölçü yapamaz ve kanda şekerin yüksek kalmasına sebep olur.
Aynı biçimde üst vücut şişmanlığı, öbür ismiyle ‘ android tip ‘ şişmanlık, halk ortasında ‘ elma tip ‘ şişmanlık yüzünden pankreas etrafındaki yağ dokusunun artması da pankreasın çalışmasının yavaşlamasını sağlar ve insülin salınımını olumsuz tesirler.
Beslenme tedavisinin aslı az ve sık beslenmeye dayanır.
-
Bireyin günü kullandığı saatler temel alınarak uyandığı andan itibaren kahvaltı – öğlen – akşam ana öğünleri ve bu saatlere uygun formda de orta öğünleri ayarlanmalıdır.
-
Ana ve orta öğünlerin ortasındaki mühlet 3 saati geçmemelidir.
-
Her öğünde hem bir karbonhidrat kaynağı hem de bir protein kaynağının birlikte tüketilmesi, kan şekerinin çok fazla yükselmesini pürüzler ve kişinin kendini daha enerjik hissetmesini sağlar.
-
Basit karbonhidrat dediğimiz sofra şekeri ve beyaz undan yapılan besinler kullanılmaz.
-
Kompleks karbonhidrat dediğimiz kepekli ve tam tane undan yapılan besinler tercih edilir.
-
Patates, havuç üzere şekeri yüksek sebzelerle beslenmekten kaçınılmalıdır.
-
Kuru meyveler, muz, incir, şeftali, karpuz, kavun, üzüm, hurma, dut üzere glisemik indeksi yüksek ( yani kan şekerini süratli yükselten ) meyvelerden uzak durulmalıdır.
-
Bal, pekmez, reçel üzere şekerli besinlerden uzak durulmalıdır.
-
Şeker ekli her türlü içecek kullanılmamalıdır.
-
Kişinin aldığı kalori bedelinin yüksek olması da kandaki şekeri yükselteceğinden, alması gereken kalori ; yaşına, cinsiyetine, kilosuna, yağ – kas oranına, çalışma biçimine ve fizikî aktivite derecesine nazaran ayarlanmalıdır.
-
Kişinin günlük fizikî aktivitesini arttırarak kandaki şeker seviyesinin düşürülmesine yardımcı olunmalıdır.
-
Diyabetli birey daima insülin tedavisi gördüğü için kanındaki en düşük şeker seviyesi sabah aç karnına olmaktadır. Spor yapan diyabetli bireylerde sabah aç karnına yapılan sporlar kan şekerini daha da düşüreceğinden kişiyi olumsuz etkileyebilir. Şeker düşüklüğü halsizlik ve dehşet yaratıp kişiyi spordan soğutup, sedanter bir hayata yönlendirebilir. Bunu engellemek ismine spor saatleri rastgele bir ana öğünden 2 saat sonra ya da rastgele bir orta öğünden 1 saat sonra olarak ayarlanmalıdır.
-
İnsülin tedavisi gören diyabetli bireylere beslenme eğitimi bir diyetisyen tarafından düzgün ve açık, anlaşılır bir biçimde anlatılmalıdır. Zira insülin iğnesi yapıldıktan sonra yemek yemenin geciktirilmesi durumunda kan şekeri çok düşeceğinden hipoglisemi yaşanabilir. İleri derece hipoglisemide kişinin çabucak hastaneye gitmesi gerekebilir.
-
Öğün saatlerinin mutlaka aksatılmaması ve kişinin kendisine verilen diyet programını kendi başına nazaran azaltmaması çok değerlidir. Bunun değeri diyabetli şahsa açık ve anlaşılır bir biçimde diyetisyen tarafından anlatılmalıdır.
-
Kişi mecburiyetten yemek yiyemediği ve bu yüzden şeker düşüklüğü yaşadığı durumlarda hipoglisemiye girmemesi ve kan şekerinin süratlice olağan bedellere ulaşması için evdeyse 1 çay bardağı ılık suya 2 – 3 adet küp şeker karıştırılıp içirilmelidir. Dışarıda bu türlü bir durumla karşılaşılırsa 1 küçük kutu meyve suyu içirilmelidir. Hasta yakınları bu mevzuda bilgilendirilmelidir.
-
Diyabetin komplikasyonları ortasında damar tıkanıklığı, diyabete bağlı kalp yetmezliği, karaciğer yağlanması, böbrek yetmezliği üzere rahatsızlıklar oluşmaktadır. Bunun için yiyeceklerle birlikte fazla yağ almaktan da kaçınılmalıdır. O yüzden yağsız pişirme sistemleri tercih edilmeli, süt ve süt eserlerinde yağsız yahut yarım yağlı olanlar kullanılmalı, rafine tuz tüketiminin azaltılması ve tekrar tuz tarafından varlıklı turşu, konserve, salamura besinler ve şarküteri eserleri ( salam, sucuk, sosis üzere ) kullanılmamalıdır.
-
Tarçın üzerine araştırmalar her ne kadar devam ediyor olsa da meyvelerin yahut süt – yoğurdun içine tarçın katmanın kan şekerini dengeleyici bir tesir yarattığı düşünülmektedir.
-
Bol su içmek metabolizmanın daha rahat çalışmasını ve kanın incelmesini sağlayacağından damarlar üzerine de olumlu ve hami tesir yaratacaktır.