Doğum anı ile başlayan insan ömrü, doğum hatta konsepsiyon öncesi ve doğum ile ilgili pek çok etmenden etkilenmektedir. Bilhassa bebeklik devri içerisinde sakatlığa yol açabilecek bir nedenin önlenmesi birden çok değişkene bağlıdır. Ayrıyeten akraba evliliğinin % 17-27 üzere bir oranda görüldüğü ülkemizde, akraba evliliğine bağlı gelişen, metabolik, nörolojik bozuklukların ve sakatlıkların erken tanınması kıymet kazanmaktadır. Bilhassa aile bireylerinden birisinde tanısı konulmuş genetik bir bozukluk varsa, genetik danışmanlık daha da ehemmiyet kazanmaktadır. Çocuklarda engeliliğe neden olan etmenler dört kümede incelenmektedir:
A. Doğum öncesi Gebeliğin bilhassa birinci üç ayında uzun süren yüksek ateş,
Gebelik devrinde geçirilen çeşitli hastalıklar, Gebelikte hekim kontrolü dışında ilaç kullanımı, Alkol, sigara ve gibisi unsur kullanımı, Annenin geçirdiği birtakım kronik hastalıklar (hipotroidi vb ), Yetersiz ve istikrarsız beslenme, Gebelik sırasında geçirilen kazalar.
B. Doğum sırası Doğum sırasında çocuğun oksijensiz kalması (anoksi), Güç ve uzun süren doğum, Doğum sırasında beyin zedelenmesi, Erken doğum ve düşük doğum yüklü bebek.
C. Doğum sonrası Kâfi ölçüde anne sütü almaması, Etraf kirliliğine maruz kalması, Uyaran eksikliği, Demir eksikliği, Merkezi hudut sisteminin enfeksiyon hastalıkları (menenjit gibi), Metabolik hastalıklar (fenilketonüri, hipotroidi vs), Geçirilen kazalar sonucu beyin zedelenmesi.
D. Genetik nedenler Akraba evlilikleri (ailede zihinsel özürlülük nedeni olan genlerin varlığında hastalık ortaya çıkar), Gebelikle Bağlantılı Engelliliğin Önlenmesinde Beslenme Tedavisi Çocukların sağlıklı olarak doğması annenin istikrarlı ve kâfi beslenmesi, bebeğin ve kendi sağ- lığının korunması ve bu hususta bilinçlendirilmesi büyük kıymet taşımaktadır.
Gebelikte beslenme ile bebeğin doğum yükü, beyin gelişimi, intrauterin mevt, prematürelik ve preeklampsi ortasındaki bağ çeşitli araştırmalarla kanıtlanmıştır. Gebelikte anne ve bebeğin sıhhatini olumsuz etkileyen kimi etmenler vardır: Annenin erken yaşta yahut geç yaşta çocuk sahibi olması Gebelik sayısı Son iki gebelik ortası müddet Gebelikte geçirilen enfeksiyonlar Kullanılan ilaçlar Annenin kronik hastalıkları Işın (radyasyon) alması Besinlerle küf, pestisit ve mantar artıklarının alınması Annenin yetersiz ve istikrarsız beslenmesi Sosyo-ekonomik seviyesi düşük toplumlarda hamile bayanın gebelik sü- resince 6.5 kg tartı kazanmasına karşılık, kâfi ve istikrarlı beslenen toplumlarda bu artış 10.5 kg’ı bulmaktadır.
Gebelikte kâfi tartı kazanamayan bayanların çocuklarının % 14’ü prematüre yahut düşük doğum yüklü (Engelli Çocuklarda Beslenme Tedavisi Engelli çocuklarda iki tıp beslenme bozukluğu vardır: Obezite: Alınan gücün harcanan güçten az olması sonucu oluşur. Kronik beslenme yetersizliğinin en değerli göstergesi olan uzunluk kısalığı, uzun kemiklerdeki gelişme geriliği ve fizikî aktivitenin az olması obezite sıkıntısını gündeme getirmiştir.
Malnütrisyon: İhtiyaç duyulan besinlerin uzun mühlet eksik alınmasıdır. Hareket azlığı olan bu çocuklar (kas distrofisi, kaslarda güçsüzlük, yürüyememe) beslenme açısından iki kümede incelenmektedir. Büyüme gelişme geriliği gösteren ve berbat beslenme tablosu gelişmiş çocuklardır.
Malnütrisyonun sonuçları şunlardır: Fonksiyonel kapasite düşer. Fizikî aktivite azalır. Gastrointestinal sistemde fonksiyonlar azalır. Bağışıklık sistemi olumsuz etkilenir. Ruhsal fonksiyonlarda, hayat kalitesinde kötüleşme gözlenir. Büyüme ve gelişme yavaşlar. Hastalığın maliyeti artar.
Klinik Beslenme yahut Tıbbi Beslenme Tedavisi: Hastanede yatan yahut konutta tedavi gören hastaların direkt prognozunu etkileyen hayat kalitesi üzerine fazlası ile tesirli olan dayanak tedavisidir.
Hangi Hastalara Beslenme Takviyesi Verilmelidir?
Çok kas kaybı olan güçsüz hastada Protein güç malnütrisyonu gelişmiş hastada Fizik tedavi ve rehabilitasyon yapılan hastalarda Çocuğun hiçbir fonksiyonunu yapamadığı durumlarda Sık enfeksiyon geçirilmesi durumlarında İlgisizlik ve besin alımındaki zorluklarda Artan hospitalizasyonda verilmelidir. Beslenmede Temel Prensipler Enfeksiyonlara karşı direncin arttırılması, bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi Büyüme ve gelişmenin sağlanması Diyetin çocuğun yaşına ve beden tartısına ve genel klinik durumuna nazaran ayarlanması. Artan güç ihtiyacının sağlanması, malnütrisyon gelişiminin engellenmesi, gelişmiş olanlarda en uygun beslenme tedavisinin ve beslenme dayanağının yapılması Besin Alımını Zorlaştıran Etmenler Besin çiğnemede zorluk Besin yutmada zorluk Yemeği geri çıkarma ve dişleri sıkma, sıkıntı çiğneme Daima sulu besin alımına bağlı konstipasyon Besini ağıza götürememe, kendi başına yemek yiyememe Beslenirken ve besin tüketiminde yetersizlik nedeniyle beslenme takviyesi gereklidir. Hudut Hücrelerinin Oluşumunda Rol Alan Besin Öğeleri Protein ve lipidler Sodyum, potasyum ve öteki elektrolitler B kümesi (folik asit, B12, B6 ) vitaminleri Glukoz rol alır. Hastalarda en çok rastlanılan beslenme sıkıntıları çiğneme, yutma zahmeti ve özefajial reflüdür. Özefajiyal reflü gelişmiş hastalara oral beslenme (değişik lezzetteki eserler, günlük beslenme ekleri), gastrostomi tüpleriyle beslenme ve besini red anoreksi hali ve buna bağlı olarak enteral beslenme eserleri önerilmektedir. Bu hastalarda standart polimerik ve konsantre polimerik enteral eserler kullanılabilir. Bu eserler güç, protein, vitamin, mineral ve izelement açısından zengindir. Karnitin, biotin, kolin, inositol ve taurin üzere merkezi hudut sistemini destekleyen besin öğelerini içermektedir. Ayrıyeten bu hastalarda modüler eserlerden karbonhidrat ve protein modülleri de kullanılabilir. Karbonhidrat modülleri maltodekstrin içerirler ve polisakkaritlere nazaran kolay çözünür, sindirilirler.
İstikrarsız beslenmede yetersiz besin tüketiminde, genel kas zayıflığında, sıvı beslenmede, kronik beslenme bozukluklarında ve sık geçirilen enfeksiyon hastalıklarında güç kaynağı olarak kullanılırlar. Protein modülleri ise biyolojik kıymeti yüksek, toz formunda süt proteinidir. Yüksek ölçüde kalsiyum ve az ölçüde yağ içerirler. Genel beslenme yetersizliklerinde, besin tüketiminin azaldığı durumlarda, sık enfeksiyon ve kas gücünün azaldığı durumlarda, büyüme geriliği ve anoreksi durumlarında artan protein gereksinmesini karşılamak için kullanılır.
E Vitamini: E vitamini biyolojik aktiflik gösteren tokol ve tokotrienol türevleridir. En değerlileri α, β ve γ tokoferoldür. Standart E vitamini aktifliği gösteren α tokoferoldür. Klinikte eksikliğinde nöropati, myopati ve kardiyomyopati görülmektedir. α tokoferol hücre membranları ile etkileşim göstermektedir.
C Vitamini: Antioksidan bir vitamindir. Bağışıklık sisteminde, enfeksiyonların önlenmesinde ve demir eksikliği anemisinin önlenmesinde faal vazifesi vardır. Günlük gereksinme 50-100 mg’dır.
Koenzim Q-10: Potansiyel tedavi kıymeti olan antioksidanlardandır. Koenzim olarak besinlerin beden gücüne dönüşmesine yardımcı olur. Güç üretimindeki tesirinden kaynaklanan fizikî dayanıklılığı arttırıcı tesiri vardır. Gereksinme yetişkinlerde: 30-90 mg/gün’dür. Hastalığın seyrine nazaran ve besin tüketimine nazaran doza karar verilir. Doğal olarak balık ve kırmızı ettte bulunmaktadır.
B1 Vitamini: Güç alımı arttırıldığında tiamin alımının RDA’nın (0.5 mg/1000 kkal) üzerinde verilmesi gerekmektedir. Tiamin asetil kolin metabolizmasında presnaptik nöronların salınımında değerlidir. Tiamin yetersizliği kolinerjik sisteme ziyan vermekte ve tiamine bağlı enzim yapısı değişmektedir.
D Vitamini ve Osteopeni Riski: D vitamini yetersizliği kalsiyum emilimi ile kemik ve kas dokusunu bozar. Antikonvülsan tedavi gören epileptik çocuklarda D vitamini eklenmesi osteomalasia ve rikets oluşumunu maniler.
Folik Asit: Bu cins ilaçlar enzimatik metabolizmaları sırasında kofaktör olarak folik asit kullanarak klinik seviyede folat yetersizliğine (megaloblastik anemi) neden olmaktadır. Yük kaybı, büyüme geriliği, kaslarda zayıflık oluşmaktadır. Yüksek güçlü, biyolojik kıymeti yüksek proteinden oluşan ve sık öğünler halinde beslenme tedavisi önerilir. Magnezyum: Kemik, protein, yağ asitlerinin oluşumunda, yeni hücre oluşumunda, B vitaminlerinin aktive olmasında, kas gücünün arttırılmasında misyonları vardır. ATP oluşumu için gereklidir. Yetersiz besin öğesi alımı,çoklu ilaç kullanımı, gastrointestinal fonksiyonlarda ve renal tübüler fonksiyonlardaki bozukluk sonucu magnezyum yetersizliği gelişir.
Magnezyum yetersizliği sonucu nöromusküler ve kardiyovasküler hastalıklar, endokrin bozukluklar, daima yorgunluk hali görülmektedir.
Çinko: Büyümenin sağlanmasında, protein sentezinde, bağışıklık sisteminde hür radikallere karşı bedenin korunmasında, yapısal enzimatik ve düzenleyici proteinlerin yapısında bulunan vazgeçilmez bir elementtir. 300’den fazla enzimin yapısına girer. Merkezi hudut sisteminde nörosekretuvar eser yahut kofaktör olarak ek misyonu vardır. Nöronların sinaptik veziküllerinde çinko yüksek oranda bulunmaktadır. Bu nöronlar en çok beyinde bulunmakta ve eksikliğinde yapısal olarak protein metabolizması bozulmakta ve malnütrisyon ve gelişme geriliği oluşmaktadır. Günlük gereksinme ortalama 15 mg’dır.
Demir: Bu çocuklarda yetersiz alım yanında, demir emilimini azaltan etmenler (fitatlar, tanenler, emilim bozukluğu, proteinden yoksul diyet) demir yetersizliğine neden olmaktadır. Dikkat azlığı ve güçsüzlük üzere belirtilerle hastalığın zorluğunu arttırır. Karnitin: Karaciğer ve böbreklerde elzem aminoasitlerden lizin ve metioninden sentezlenir. En kıymetli misyonu uzun zincirli yağ asitlerinin (12 – 18 C) mitokondrial matrikse transferini sağlayarak yağ asitlerinin β oksidasyona uğramasında misyon alır. Oksidasyon eseri olan asetil CoA sitrik asit siklusuna girerek ATP formunda güç oluşumunu sağlar. Karnitin bu özelliğinden ötürü kas dokusuna güç sağlar ve kasın çalışma suratını arttırır.
Uzun Zincirli Çoklu Doymamış Yağ Asitleri: Göz ve beyin dokularının gelişimi için gereklidir. Merkezi hudut sistemi, hücrelerin fonksiyonel hale gelmesi, en güçlü antienflamatuvar tesir ve bağışıklık sisteminin güçlenmesi için günlük diyetisyen ve tabibin önerdiği dozlarda omega-3 yağ asitlerinin alınmasında fayda vardır. Konstipasyon: Bu çocuklarda sık görülen kabızlık sıkıntısını gidermek için sıvı ve posa alımı arttırılmalı, laksatif tesirli kuru meyve üzere besinler diyete eklenmelidir.
İştahsızlık: Ömrün belli devirlerinde görülebilir ve besini red yahut az bir besinle yetinme halinde olabilir. Bu bireylerde depresyon tedavi edilmeli, ilgi cazibeli başarılabilecek uğraşılar bulunmalı, fizikî ağrıların azaltılması, besinlerin cazibeli formda hazırlanıp sunulması küme içinde, pikniklerde ve çok ısrarlardan kaçınılarak iştahın uyarılması gerekmektedir.
Çok Kilo Alımı: Düşük güçlü istikrarlı diyet planlanmalı, yüksek güç içeren besinlerden (abur cubur üzere boş kalori kaynaklarından) sakınmalıdır. Çok kilo alımının önlenmesinde ve boya nazaran beden yükünün dengelenmesinde öğün atlanmamalı, kâfi ve istikrarlı beslenme programları uygulanmalı ve besinler sağlıklı pişirme prosedürleri ile pişirilmelidir.
Sonuç olarak, günlük öğün sayısı arttırılmalı, gece beslenme dayanağı verilmeli, yaşa uygun âlâ kalite protein içeren besinler ile vitamin ve mineral takviyesi sağlanmalı, besin alımının zorluğu nedeniyle gastrostomi tüpleri yahut nazogastrik tüpler uygulanmalıdır. Bu hastalara kâfi güç içeren, bedende yapılmayan hususlar (elzem yağ asitleri ve kimi vitaminler) eklenerek, kayıpları karşılamaya yetecek ölçüde su ve organik unsurlar içeren ve beden proteinlerinin korunmasını sağlayacak ölçüde aminoasit sağlayan istikrarlı bir diyet verilmesi birinci başta yapılması gereken işlerden biri olup ihmal edilmemelidir.
