Zayıflamak için temel prensip aldığımız kaloriyi azaltıp harcadığımız kaloriyi arttırmaktır. 7000
kalori harcadığımız vakit 1 kilo kaybederiz. Bu kalori hesabını yaparken sayılar kadar besin
bileşenlerinin oranları da çok değerlidir. Son yıllarda yüksek proteinli beslenmeyle zayıflama
arasındaki alaka çok tanınan olmuş, karbonhidratın neredeyse sıfıra indirildiği diyetler uygulanmaya
başlanmıştır. Yüksek proteinli zayıflama diyetleri tanınan literatürde 1890’larda tanımlansa da 2000
yıl kadar evvel Yunan beden geliştiriciler tarafından kullanılmıştır. Bu diyetin içeriği et ve az miktarda
sebzeden oluşmaktadır. Fakat yıllar sonra yüksek protein alımına teşvik eden diyetler günümüzde
yeniden popülarite kazanmıştır.
Yüksek Proteinli Diyet Nedir?
Diyetin protein içeriğinin belirlenmesinin farklı metotları vardır. Diyetteki protein ölçüsü (g)
olarak belirlenir, proteinin toplam güçten gelen yüzde (%) oranı olarak hesaplanır ya da vücut
ağırlığı kilogramı başına alınan protein ölçüsü halinde belirlenebilir. Yüksek proteinli diyetin
tanımlanmasına dair genel bir fikir birliği yoktur. Örneğin; İngiltere’de olağan protein alımı sedanter
bir yetişkin için yaklaşık olarak gücün %16’sı, bayan ve erkeklerde sırasıyla yaklaşık 64-88g/ gün
olarak önerilmiştir. Besin endüstrinde toplam gücün proteinden gelen oranı %20’den fazla
olduğunda ‘’protein bakımından zenginleştirilmiş’’ terimi kullanılmaktadır. (dbha)
Yüksek Proteinle Yapılmış Çalışmalar
Aşırı kilolu/obez erkeklerde yapılan bir çalışmada olağan protein ve yüksek protein
tüketiminin açlık-tokluk sistemi, hormonal karşılıklar ve plazma glukoz seviyeleri
değerlendirilmiştir. Çalışmada erkeklerin bir kısmına gücün %14’ünü karşılayacak düzeyde normal
miktarda protein verilmiş, bir kısmına ise gücün %25’ini karşılayacak halde yüksek protein
verilmiştir. Çalışma sonucunda yüksek proteinle beslenen erkeklerde olağan proteinle beslenenlere
göre plazma ghrelin düzeyi daha düşük bulunmuştur. Bilindiği üzere ghrelin hormonu açlığı uyaran
bir hormondur. Sonuç olarak üç öğün yüksek proteinle beslenmenin iştah denetimini sağlayabileceği
düşünülmektedir.
Düşük yağ-düşük proteinli diyet rejimi (%17 protein) ve düşük karbonhidrat-yüksek proteinli
diyet uygulayan (%23 protein) obez 42 bayan üzerinde yapılan randomize bir çalışmada ise 6 aylık bir
süre sonunda yüksek proteinli diyet uygulayan kümedeki yük manalı bir biçimde daha fazla
bulunmuştur.
Benzer halde yüksek proteinli diyetlerin uzun devir aktifliğini araştıran 8 çalışmanın
incelendiği yakın vakitli bir meta tahlilde, yüksek proteinli diyet ile altı ay süren bir çalışmada en
yüksek kilo kaybı 3.7 kg iken 17 ay süren bir çalışmada 1.2 kg olarak bulunmuştur. Yüksek protein
diyetinde sekiz çalışmanın ortalama yük kaybı 6.3 kg ve bu kayıp standart diyette 5 kg’dır.
Çalışmaların yarısı yüksek proteinli diyetle daha fazla yük kaybı sağlamasına karşın uzun süreli
çalışmaların dörtte üçü tartı kaybında istatistiksel olarak bir fark göstermemiştir. Bu sistematik
derleme yüksek proteinli diyetlerin uzun periyot tesirlerinin dengeli ve net olmadığını göstermiştir.
Yüksek Protein Tüketiminin Muhtemel Yan Etkileri
Nordmann ve arkadaşlarının (2006) yaptığı bir meta tahlilde düşük karbonhidratlı, yüksek
proteinli diyetlerin trigliserit ve HDL kolesterolü düzeylerine olumlu tesirlerinin olduğu, lakin total
kolesterol ve LDL kolesterolü düzeyleri üzerinde klasik düşük proteinli diyetlere nazaran daha az
olumlu tesirleri olduğu belirtilmiştir.
Böbrek rahatsızlığı, diyabet, böbrek taşı, gut ve bu tip hastalıklar açısından risk taşıyan
bireylerin uzun vadeli protein alımına karşı dikkatli olmasında yarar vardır. Bilhassa böbrek
rahatsızlığı olan bireylere metabolik artıkların temizlenmesi açısından kâfi sıvı alımı önerilmektedir
(Brehm ve David, 2008). Lakin yüksek proteinli diyetin tüm dünyada kabul edilebilir bir tanımının
olmayışı, uzun periyotlu çalışmaların yetersiz oluşu nedeniyle bu cins diyetlerin böbrekler üzerine olan
etkileri net olarak bilinmemektedir.
Yüksek protein alımına paralel olarak et tüketimi de artmaktadır. Dünya Kanser Araştırma
Fonu’nun raporunda kırmızı et ve işlenmiş et eserlerinin kolorektal kanser riskini arttırdığı
bildirilmektedir. Günlük alınan et ölçüsünde 100 g artışın kolorektal kanser riskini %12-17 arttırdığı
gösterilmiştir.
Bu bilgiler ışığında yüksek proteinli diyetler için emniyetli bir doz belirlemek zordur, çalışmalar
çelişkili olup sıhhat riskleri de göz gerisi edilmemelidir. ADA (American Diabetes Association) yüksek
protein alımının diyabet idaresi ve böbrek işlevi üzerindeki uzun müddetli tesirleri açısından total
enerjinin protein içeriği %20 ve daha az olmasını önermektedir.
Olası öteki yan tesirlere baktığımızda ise yüksek proteinli diyet tüketenlerde konstipasyon (
%23, %7), ağız kokusu (%38, %8) ve diyare (%23, %7) daha fazla görülmüştür.
Sonuç olarak yüksek protein tüketiminin yük kaybına olumlu tesirleri görülse de yük kaybı
bir sıhhat belirleyicisi değildir. Yüksek proteinli diyetlerin bilhassa karbonhidrat ölçüsü çok düşük
tutulanların sıhhat açısından kıymetlendirilmesi gerekmektedir. Yapılan çalışmalar çok düşük
karbonhidratlı diyetlerin sıvı elektrolit istikrarını bozduğuna, hiperürisemi, kan lipitlerinde artış,
kardiyak aritmiler ve vefat riskine sebep olduğuna işaret etmektedir.
Kaynaklar
1) The Influence of Higher Protein Intake and Greater Eating Frequency on Appetite Control in
Overweight and Obese Men. Obesity (Silver Spring). 2010 September ; 18(9): 1725–1732
2) Brehm BJ, Seeley RJ, Daniels SR, D’Alessio DA. A Randomized Trial Comparing A Very Low
Carbohydrate Diet And A Calorie Restricted Low Fat Diet On Body Weight And Cardiovascular
Risk Factors In Healthy Women. J Clin Endocrinol Metab 2003; 88 (4): 1617–1623
3) Yüksek Proteinli Diyet Akımlarının Beden Yükünün Korunması ve Sıhhat Üzerine Kısa ve Uzun
Dönemli Tesirleri. Gümüşhane University Journal of Health Sciences: 2014;3(1)
4) Lepe M, Gascón MB, Cruz AJ. Long-Term Efficacy Of High-Protein Diets: A Systematic Review.
Nutr Hosp 2011; 26 (6): 1256-1259.
